TÜRKÇEDE “ÇOKÇA YAPAN” VE “OLAN”: TARAMA SÖZLÜĞÜ’NDE -AGAN~-AĞAN, -GAN VE DİĞER EKLİ KELİMELER

Özet

Türkçede yeni kelimeler; türetme, birleştirme, kelimeye yeni anlam katma, ödünçleme gibi farklı şekillerde elde edilmektedir. Bu yollardan biri olan türetme, fiil ya da isim kök ve gövdelerine getirilen türetim ekleri ya da yapım ekleri ile yapılmaktadır. Eklendikleri kök ve gövdelerin türüne göre isimden isim, isimden fiil ya da fiilden isim, fiilden fiil türeterek çeşitlenen bu ekler aracılığıyla dildeki yeni kavramlara karşılık bulunmaktadır. -AGAn~-AğAn, -GAn gibi bazı fiilden isim yapan ekler, üzerine geldikleri fiil kök ve gövdelerinden "çokça yapan" ve "olan" anlamı taşıyan isimler türetmektedir. Öyle ki kimi zaman türettikleri kelimelerin taşıdıkları çokluk ya da abartı manasını karşılamak için çok, iyi gibi birtakım zarflara da ihtiyaç duyulmaktadır. Çalışmada veri toplamaya esas olan Tarama Sözlüğü, Türkçenin tarihsel gelişimini göstermesi bakımından araştırmacılar için önemli bir kaynaktır. 1963-1972 yılları arasında altı cilt olarak yayımlanmış, altı cilt içinde 227 kitabın taranmasıyla 14.000 madde başı söz, 60.000 tanığa yer verilmiştir. Tarama Sözlüğü'ndeki "çokça yapan" ve "olan" anlamındaki kullanımların hangi eklerle türetildiğinin sorgulandığı bu çalışmada, -AGAn~-AğAn ve -GAn ekleri sıklıkla olmak üzere -AcAn, -Ak, -GIç/- GUç, -GIn/-GUn ve -sAk fiilden isim yapma eklerinin "çokça yapan" ve "olan" anlamı taşıyan kelimeler türettiği sonucuna varılmıştır. Sonuç olarak tespit edilen 121 kelime, aldıkları eklerden hareketle -AGAn~-AğAn ekli türevler, -GAn ekli türevler ve diğer eklerden oluşan türevler olmak üzere üç başlıkta toplanmıştır.