Azerbaycan Dilinin Ağızları ve Özbek Dilinde Ortak Özellikler

Özet

Azerbaycan dili, Türk dilleri ailesine dâhil olan en eski dillerden biridir. Milattan önce başlayarak asırlar boyunca gelişim gösteren ve ana Türkçenin farklı dallara ayrılmasından dolayı ortaya çıkan Azerbaycan dili, ortografik ve orfoepik kurallar sistemi, fonetik, leksik ve gramer kuralları ile bireysel ve işlevsel üsluplara sahip, bağımsız bir dildir. Azerbaycan dilinin ağız sistemi, kuzeydoğu, batı, güney ve karma tipte kuzeybatı olmak üzere, lehçelerden ve bu lehçeleri oluşturan ağızlardan oluşur. Her lehçenin, hem Azerbaycan edebî diliyle ortak olan hem de kendine özgü kelime hazinesi, fonetik ve gramer özellikleri vardır. Azerbaycan Cumhuriyeti, bağımsızlığını kazandıktan sonra ağızların, diğer akraba Türk dilleri ve onların lehçeleriyle karşılaştırılmasına yönelik araştırmalara başlanmıştır. Bu makalede, Azerbaycan dilinin ağızları ile Özbek dili fonetik ve leksik düzeyde karşılaştırılmış ve ortak özellikler ortaya çıkarılmıştır. Azerbaycan dilinin lehçelerinde gözlemlenen birçok fonetik özellik (a ̴ o, o ̴ u, c ̴ j, b ̴ m, d ̴ t, kalınlaşma olayı, ŋ kullanımı vb.) Özbek edebî dilinde de izlenmektedir. Bilindiği üzere Türk dillerinin kelime hazinesinin temelini eski Türkçe kelime katmanı oluşturur. Ancak edebî dilde işlevini yitirmiş fakat ağızlarda korunmuş kelimeler bulunmaktadır. Bu tür kelimelerin bir kısmı, Özbek dilinin kelime hazinesi ile ortaklık taşımaktadır: ağırramax, bayramnıx, ini, mayıf, cəviz, çamır, davar, dağarcıx, irağ, ixdiyar vb. Bu birimler, belirlenmiş ve örneklerle sunulmuştur. Bu kelimelerin bir kısmı hem anlam hem şekil açısından aynı, bazıları belirli fonetik farklarla, bazıları ise fonetik yapısı aynı olup ifade ettiği anlam bakımından farklıdır.