TATAR GELENEKLERİ (ETNOGRAFİK SÖZ VARLIĞI)
Veli BULATOV1, Zeynep HEPBİLDİKLER2
1Veli BULATOV (1911) – Ömrü boyunca memleketinde öğretmenlik yapmıştır. Orenburg bölgesi, Abdullin ilçesi, Yaña Yakup köyünde yaşamıştır.
2Ege Üniversitesi Yeni Türk Dili Alanı Tezli Yüksek Lisans Öğrencisi, İzmir/Türkiye.
Anahtar Kelimeler: Tatar halk gelenekleri, Etnografizm, Tatar Etnografik söz varlığı, Tatar gelenekleri.
Özet
Hakkında sadece ömrü boyunca öğretmenlik yaptığını bildiğimiz makale yazarı Veli Bulatov, bu makaleyi yirminci yüzyılda meydana gelen siyasi ve sosyal değişiklikler sebebiyle unutulan gelenekleri gençlere hatırlatmak için yazmıştır.
Türkiye Türkçesine aktarmış olduğumuz bu makalede Tatar halkının etnografik söz varlığına yer verilmiştir. Bunlar da başka bir dile tek kelime ile çevrilemeyen özgün sözlerdir. Mesela ḳuray kelimesi basitçe “flüt” ya da “ney” değildir, bu çevrilemeyen ancak tanımlanması ile anlaşılır kılınabilen bir etnografizmdir ve “genellikle boru saplı bitkilerin gövdesinden yapılan üflemeli bir müzik aleti” şeklinde aktarılabilir.
Makalede insan hayatının önemli dönemlerinden olan doğum ve evlilik konularında çokça gelenek yer almıştır. Bunun yanında zengin yemek kültürü, imece usulü yapılan bayramlar, eğlenmek için düzenlenen yemek davetleri dikkat çekicidir. Tüm davetlerde ikramlar bol tutulur fakat daveti veren de davete gelen de tüm yiyeceklerin kadrini, tasarrufunu, nasıl hazırlandığını çok iyi bilir.
Kızların ve erkeklerin aynı evde eğlenmelerine müsaade edilen avlaḳ öy ‘‘tenha ev”, gitme vakitleri gelmesine rağmen hâlâ oturan misafirleri uyarmak için yapılan törtkě botḳası ‘‘dürtme pilavı”, ruhen ve bedenen sağlıklı çocuklar yetiştirmek için alınan tañ suvı ‘‘tan suyu”, iş yapan bir insanın yanından yardım etmeden geçilirse gelecekteki eşinin huysuz bir kambur olacağına inanılan bökrě yazuv ‘‘kambur yazısı”, kendi köylerindeki güreşçilerin, koşucuların ve yarış atlarının büyük hasat bayramında başka köyün yarışçıları ile başa çıkıp çıkamayacaklarını denemek için yapılan sınamaḳ saban tuyı ‘‘deneme için yapılan hasat bayramı”, yardımlaşarak yapılan ḳaz ömesi ‘‘kaz imecesi” gibi daha nice geleneklere makalede yer verilip açıklanmıştır.
Makalenin Künyesi: Bulatov, V. (2023). “Tatar Gelenekleri (Etnografik Söz Varlığı) (Çev. Zeynep Hepbildikler)”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 55, 147-184
Bulatov, V. Gorěf-Gadet, Yolalarıbız. Kazan Utları Dergisi, 1992, 8 (129-150). http://kazanutlary.ru/ images/uploads/ckeditor/pdf/5f1db03e8c5e0_1992_8.pdf