Enantiosemic Features of the Words in the Uzbek Language (Özbekçe Kelimelerin Enantiyosemik Özellikleri)

Özet

In this article the occurrence of the phenomenon of enantiosemy and its nominativeand subjective evaluative aspects are focused on. The distinguished aspects ofnominative and subjective evaluative enantiosemy have been described. It is knownthat the semantic structure of the word consists of the lexical and connotative meaningof the word. In linguistics, particularly, in the researches and literatures on enantiosemythe phenomena of enantiosemy are distinguished according to occurrenceon the base of which meanings of the semantic structure of the word. Compare: Тўйтарқади, қизни никоҳ қилди. Авазхон йигитлари билан тўйчилар ҳам қайтди(The wedding broke up, the girl was betrothed. Avazxon's fellows and the guests of thewedding returned) ("Бўтакўз"); Агар ҳозирлик кўрмай шаҳарни кутсак, шаҳар-дан ёрдам чиқа бермаса, худди тўёнага ишониб, қўй олмаган тўйчи каби тўйқозонини тўнкаришга мажбур бўламиз (If we rely on the help from the city, we willhave to cancel the wedding) (А.Қодирий, "Обид кетмон"). These opposite meaningsshow that they appeared on the basis of the lexical meaning of the word and don'thave the speaker's modal attitude, and also this opposition in the meaning show that itis combined under one theme group based on the close relations of people. So, we canconsider the word тўйчи to be a nominative enantiosemy because this word means"a guest and a host". These two meanings have a strong base being in the same style.These both meanings of the word are usual, the word combination is enough for thelistener to understand, because, these meanings exist in the semantic structure of theword up to the speech.The article examines the essence of enantiosemy through ironical and sarcasticuse of evaluative words. The ways of the evaluative word change towards pejoration and melioration are outlined. The cases of hypocoristic use of swear words are reviewed.In illustrating the aspect of enantiosemy occurring in the result of subjectiveevaluation of the speaker we preferred to call it subjective evaluative enantiosemy.This aspect is seen in the following example by the words to become upset, poor thing,to punish: Оқ подшо шу қадар хафа бўлибдиларки, Черняевни капитанлик ун-вонидан маҳрум қилиб... генерал унвонини берибдилар. Банди бриллиант биланжилоланган олтин қилич ҳадя қилибдилар... Бир "бечора"ни "жазолаш" бўлса,шунчалик бўлади-да!! (The Tsar became so upset, that he deprived Chernayev of histitle of Captain….and gave him a title of General. He presented him a gold swordwith a hilt furbished with brilliant..."Punishing" a "poor thing" can be so much as itis) (Ў. Ҳошимов, Дафтар ҳошиясидаги битиклар). Using a word with an oppositemeaning is clarified by how well the author masters the language, his skills of usinglinguistic devices.The author's article is dedicated to study the phenomenon of enаntiosemy whichis a specific unit of lexicology. The author studies enantiosemy, which can be inferredfrom the nature of opposition in meaning, dividing them into nominative and subjective-evaluative enantiosemy. He states that denotative meanings of a word, shouldbe understood as the term of nominative enantiosemy while oppositive meanings ofa word, showing the speech's this or that subjective attitude and meanings of word,perty to a certain on text should be taken under the terms of subjective-evaluativeenantiosemy this two types of enantiosemy which can be distinguished with help ofabove - mentioned features are revealed on the basis of the materials from the Uzbeklanguage. The author holds a specific position in approaching this phenomenonas type of polysemy, apart from other researchers-dedicated on enantiosemy. Thisapproach can serve as a basis for conclusion on existence of both integral and differentialchemas among the oppositive meanings of words. as well, this article alsotouches upon conditions of revealed subjective-evaluative and the problems on aspectof antiphrasis giving distinctive theoretical conclusions.Makale, dil bilimine ait enantiyosemi hadisesi ve onun nominatif, öznel-değerlendiricigibi türlerini incelemeyi amaç edinmiştir. Makalede nominatif ve öznel-değerlendiricienantiyoseminin farklı özelliklerine değinilmiş, söz konusu özelliklerin leksikve konotatif anlamlar temelinde meydana geldiğine dikkat edilmiştir. Dil biliminde,özellikle de enantiyosemi hadisesinin ele alındığı çalışmalarda bu olayın yukarıdaandığımız çeşitleri kelimenin hangi anlamları temelinde ortaya çıktığı değerlendirilmiştir.Bunlar, zıt anlamlı kelimenin saf leksik anlamlarıdır ve içlerinde konuşanın yaklaşımınıbulundurmazlar. Buna göre toyçi (düğüncü) kelimesinin "misafir" ve "sakin"anlamları arasındaki zıtlık bir enantiyosemi örneğidir. Bu anlamlar kelimenin bilinenanlamlarıdır ve diğer kullanımlarda da aynı zıtlığı korur.Makalede kelimenin dolaylı anlamda kullanılmasıyla da enantiyoseminin ortayaçıktığına, yani olumlu anlama sahip bir kelimenin olumsuz, olumsuz anlama sahip kelimenin de olumlu anlam taşıdığına dikkat çekilmiştir. Bu tür enantiyosemi daha çokkonuşmacının öznel yaklaşımı sonucu ortaya çıkar. Bir kelime metin içinde konuşanıniletişimsel-durumsal amacı ve öznel yaklaşımına göre ters anlamda kullanılabilir.Makalede, enantiyosemi kelime bilimine ait özel bir hadise olarak ele alınmıştır.Müellif, anlam karşıtlığının doğal yapısına dayanarak enantiyosemiyi nominatif veöznel-değerlendirici şekilde iki türe ayırmıştır. Nominatif enantiyosemi olarak kelimeninnominatif anlamları arasındaki zıtlık, öznel-değerlendirici enantiyosemi olarakda öznel (olumlu-olumsuz) anlamlar arasındaki zıtlık kabul edilmiştir ve Özbek diliörneğinde bunu kanıtlamıştır. Diğer dil bilimcilerden farklı olarak enantiyosemiyeçok anlamlılığın özel türü olarak bakmıştır. Bu yaklaşım, integral anlamlar arasındakiyakınlığı ve diferansiyel anlamlar arasındaki karşıtlığı daha açık ortaya koymayayaramıştır. Ayrıca makalede öznel-değerlendirici enantiyosemi ve antifrazis hadiseleriarasındaki farklar hakkında da önemli teorik özetlemeler ve genellemeler yapılmıştır.